Η πτώση της Ελλάδας (της Diana Johnstone)

Η ελπίδα σταθερότητας και ευημερίας που διακατείχε τους λαούς της Ευρώπης τα πρώτα χρόνια της οικονομικής ενοποίησης έχει πια ξεφτίσει. Η κρίση χρέους της Ελλάδας και άλλων κρατών του ευρωπαϊκού νότου έχει εξανεμίσει εντελώς τις ψευδαισθήσεις.

Εκτός από την οικονομική κρίση, η κατάσταση στην Ελλάδα έφερε στην επιφάνεια και το κοινωνικό χαρακτήρα της κρίσης στην ΕΕ. Η ευρωπαϊκή ένωση εκτός από οικονομική ένωση υποτίθεται ότι βασίζεται στην αλληλεγγύη μεταξύ των κρατών της Ευρώπης. Παρόλα αυτά το οικονομικό έλλειμμα της ΕΕ είναι κατά πολύ μικρότερο από το έλλειμμα κοινωνικής αλληλεγγύης μεταξύ των κρατών μελών.

Η οικονομική κρίση αποκάλυψε τι γίνεται στην περίπτωση, όπου μία αδύναμη οικονομία της ΕΕ παρουσιάζει σοβαρά προβλήματα. Ενώ οι εμπνευστές της ΕΕ υποστήριζαν ότι η ένωση θα ενισχύσει τα ανθρώπινα δικαιώματα και την ευημερία των λαών, αυτό που παρατηρείται είναι ότι οι οικονομικά ισχυροί προστατεύουν τα συμφέροντα τους σε βάρος των οικονομικά αδυνάτων.

Η κρίση στην Ελλάδα ξέσπασε όταν το περασμένο φθινόπωρο η νεοεκλεγείσα σοσιαλιστική κυβέρνηση αποκάλυψε ότι τα ταμεία του κράτους ήταν άδεια. Η Ελληνική κυβέρνηση, αποκρύπτοντας τα οικονομικά μεγέθη το 2001, κατάφερε να κάνει την Ελλάδα μέλος της Ευρωζώνης. Οι ευρωπαϊκές συνθήκες όριζαν ως όρια για την ένταξη στην ευρωζώνη 3% έλλειμμα στον προϋπολογισμό και 60% του ΑΕΠ δημόσιο χρέος. Τα όρια αυτά παραβιάζονται ανοικτά από τις ισχυρές οικονομίες της ΕΕ όπως η Γαλλία χωρίς να δημιουργούνται σκάνδαλα. Αντίθετα μετά την αποκάλυψη ότι το έλλειμμα του προϋπολογισμού της Ελλάδας έφτανε στο 12.7% το 2009 και το εξωτερικό χρέος στο 125% του ΑΕΠ, τεράστιο σκάνδαλο ξέσπασε σε ολόκληρη την ΕΕ.

Φυσικά, οι Ευρωπαίοι ηγέτες συναντήθηκαν για να δηλώσουν της αλληλεγγύη τους στην Ελλάδα. Οι αποφάσεις που πάρθηκαν, οι οποίες αρχικά είχαν μόνο την μορφή ανακοινώσεων, σκόπευαν αποκλειστικά στην ηρεμία των αγορών. Και αυτό διότι η ανταπόκριση των αγορών στην οικονομική κρίση στην Ελλάδα ήταν άκρως κερδοφορική. Η οικονομική κατάσταση του ελληνικού λαού, που για μια ακόμη φορά θα έπρεπε να υποστεί πολιτικές λιτότητας, δεν ενδιέφερε ιδιαίτερα τους Ευρωπαίους ηγέτες.

Οι αγορές για μία ακόμα φορά έδρασαν, όπως άλλωστε αναμενόταν, σύμφωνα με το συμφέρον τους. Προσπάθησαν δηλαδή να κερδίσουν από την άσχημη οικονομική κατάσταση της Ελλάδας. Για παράδειγμα όταν η Ελλάδα προσπάθησε να αγοράσει καινούργια ομόλογα στην αρχή του χρόνου, οι αγορές απαίτησαν το επιτόκιο το ομολόγων να διπλασιαστεί με τη δικαιολογία ότι το ρίσκο η Ελλάδα να μην καταφέρει να ξεπληρώσει το χρέος είναι μεγάλο. Ουσιαστικά δηλαδή έκαναν ακόμα δυσκολότερο για την Ελλάδα να ξεπληρώσει το χρέος της αυξάνοντας τα επιτόκια δανεισμού. Αυτή είναι η λογική της “ελεύθερης αγοράς”.

Αυτό που εννοούσαν οι Ευρωπαίοι ηγέτες όταν δήλωναν την αλληλεγγύη τους στη Ελλάδα δεν ήταν το ότι θα ενισχύσουν την ελληνική οικονομία, όπως έκαναν με τις τράπεζες τους ένα χρόνο πριν. Εννοούσαν ότι θα επιχειρήσουν να διασφαλίσουν τα λεφτά των τραπεζών εφαρμόζοντας ένα σκληρό πρόγραμμα λιτότητας, το οποίο θα έχει ως αποτέλεσμα την διεύρυνση της φτώχειας στην Ελλάδα.

Η μορφή των μέτρων λιτότητας είναι πλέον γνωστή. Οι πολιτικές που χρησιμοποιεί το ΔΝΤ είναι συγκεκριμένες και έχουν επαναληφθεί σε όλες τις χώρες, οι οποίες προσέφυγαν στο μηχανισμό του. Τα μέτρα περιλαμβάνουν περικοπές δημοσίων δαπανών (στις περισσότερες περιπτώσεις αυτό σημαίνει απολύσεις υπαλλήλων), περικοπές στους μισθούς ιδιωτικών και δημοσίων υπαλλήλων, αύξηση του συνταξιοδοτικού ορίου ηλικίας, ιδιωτικοποίηση της κοινωνικής ασφάλισης, αύξηση των φόρων κλπ. Αποτέλεσμα τέτοιων μέτρων είναι πάντα η άνοδος της ανεργίας και της μετανάστευσης. Στη περίπτωση της Ελλάδας είναι πολύ πιθανό η ανεργία να αυξηθεί από το 9.6% που είναι σήμερα στο 16%. Και όλα αυτά έχουν ως στόχο να μειώσουν το έλλειμμα στο 8.7% πάντα προς ευχαρίστηση της “ελεύθερης αγοράς”.

Εκτός από την ελεύθερη αγορά, από την κατάληξη αυτή επωφελούνται και οι ισχυρές οικονομίες της ΕΕ που επιθυμούν διακαώς να διασφαλίσουν την αξία του ευρώ. Σε αντίθετη περίπτωση οι οικονομίες με μεγάλο ποσοστό εξαγωγών (Γερμανία, Αγγλία, Ολλανδία) θα έχαναν αρκετά από τα κέρδη τους. Οι χρηματοπιστωτικές αγορές (τράπεζες) φυσικά θα πάρουν το μερίδιο τους από την αύξηση των επιτοκίων με τα οποία δανείζεται πλέον η Ελλάδα.

Τι γίνεται όμως με τα ανθρώπινα δικαιώματα και την αλληλεγγύη των λαών, όρων που ευθαρσώς χρησιμοποιεί το ευρωπαϊκό κοινοβούλιο? Σε αυτό το κοινοβούλιο, όπου ο κάθε βουλευτής έχει την δυνατότητα να μιλήσει για 1 ,2 ή 3 λεπτά, όταν οι αποφάσεις αφορούν σημαντικά θέματα όπως η οικονομική κρίση, παίρνονται από μία γραφειοκρατική μειοψηφία.

Έτσι, ο πρόεδρος της επιτροπής οικονομικών κρίσεων του Ευρωπαϊκού κοινοβουλίου, Wolf Klinz, έστειλε τους ελεγκτές του στην Ελλάδα για να επιβλέψουν αν τα οικονομικά μέτρα λιτότητας θα εφαρμοστούν. Φυσικά, τα επιτόκια δανεισμού θα παραμείνουν αυξημένα και το ρίσκο που υποτίθεται ότι έπαιρναν οι τράπεζαν (δανείζοντας χρήματα στην Ελλάδα) δεν θα είναι πια ρίσκο. Σε οποιαδήποτε περίπτωση οι τράπεζες θα πληρωθούν. Τα λεφτά θα τα δώσει ο ελληνικός λαός παρόλο που το μερίδιο ευθύνης του στην κρίση είναι ελάχιστο.

Φυσικά, παρόμοια αυστηρότητα στην επίβλεψη του μηχανισμού ένταξης της Ελλάδος στη ευρωζώνη δεν υπήρχε. Και αυτό διότι οι “αγορές” έβαλαν προσεκτικά το χεράκι τους. Το 2001 οι σύμβουλοι της Goldman Sachs βοήθησαν την ελληνική κυβέρνηση να μαγειρέψει (νόμιμα) τα στοιχεία της οικονομίας της χρησιμοποιώντας μεθόδους αμφισβητήσιμης ηθικής (γι' αυτό το λόγο πολλοί αναλυτές μιλούν για συστημική κρίση. Το σύστημα δηλαδή επιτρέπει το “μαγείρεμα” με νόμιμες διαδικασίες). Με αυτό τον τρόπο οι αγορές (Goldman Sachs) σε συνεργασία με την ελληνική κυβέρνηση (και άλλες κυβερνήσεις) δημιούργησαν μια ψευδαίσθηση επιτυχίας, η οποία επέτρεψε στην Ελλάδα να γίνει μέλος μιας οικονομικά ισχυρής συμμαχίας. Η ψευδαίσθηση αυτή οδήγησε στη συνέχεια σε ανεύθυνες πολιτικές από μέρους της ελληνικής κυβέρνησης και σε τεράστια κέρδη (επιτρέποντας τα λεγόμενα ρίσκα, τα οποία αποκαλύπτονται πλέον πως καμία σχέση δεν έχουν με ρίσκα) από πλευράς των χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων.

Η χρήση του ευρώ επέτρεψε από τη μία, σε μία οικονομικά ισχυρή κοσμοπολίτικη μειονότητα (το διεθνές κεφάλαιο) να εισάγει προϊόντα στην Ελλάδα (κυρίως γερμανικά) και από την άλλη, οδήγησε σε μείωση των εξαγωγών των ελληνικών προϊόντων που προερχόταν κυρίως από μικρού βεληνεκούς επιχειρήσεις, οι οποίες σε πολλές περιπτώσεις οδηγήθηκαν στη χρεοκοπία.

Ο παραδοσιακός τρόπος αποφυγής της σημερινής κρίσης στην Ελλάδα θα ήταν να έξοδος από την ευρωζώνη και η υποτίμηση του νομίσματος, ο οποίος θα οδηγούσε σε ενίσχυση των εξαγωγών και μείωση των εισαγωγών. Με αυτό το τρόπο, το βάρος της ύφεσης δε θα πληρωνόταν αποκλειστικά από την εργατική τάξη. Αλλά η ευρωπαϊκή “αλληλεγγύη” δηλώνει παρούσα με σκοπό να αποτρέψει μια τέτοια εξέλιξη.

Τα μέτρα λιτότητας που εφαρμόζονται είναι ακριβώς το αντίθετο από αυτό που πραγματικά χρειάζεται. Στην πραγματικότητα αυτή τη στιγμή θα έπρεπε να εφαρμοστούν Κευσιανού τύπου οικονομικές πολιτικές, η οποίες περιλαμβάνουν κρατική ενίσχυση με σκοπό την αύξηση της απασχόλησης και την ενίσχυση της εσωτερικής οικονομίας (ακριβώς όπως έγινε πριν δύο χρόνια με τις τράπεζες). Για μία χώρα σαν την Ελλάδα, η οποία δεν μπορεί να ανταγωνιστεί επιτυχώς μέσα στην ΕΕ, οι εξαγωγές εκτός ΕΕ περιορίζονται λόγω της χρήσης του ευρώ. Έτσι, μη μπορώντας να υποτιμήσει το νόμισμά της, η Ελλάδα θα πάψει να είναι ανταγωνιστική στις εξαγωγές, με αποτέλεσμα η μόνη επιλογή εξόδου από την ύφεση να είναι η φτώχεια.

Στο χώρο της Γερμανικής εργατικής τάξης υπάρχει έντονη δυσαρέσκεια εξαιτίας της πολίτικης της Γερμανικής κυβέρνησης να περιορίσει τους μισθούς και τις δημόσιες δαπάνες με σκοπό να ενισχύσει τις εξαγωγές. Σε μία ιδανική “κοινωνική Ευρώπη”, η εργατική τάξη της Γερμανίας θα απαιτούσε να δοθεί βοήθεια στους εργαζόμενους Έλληνες προτείνοντας αλλαγή της οικονομικής πολιτικής, που θα αποσκοπούσε σε περιορισμό των κερδών των τραπεζών. Η αλήθεια όμως είναι διαφορετική.

Η ελληνική κρίση αποκάλυψε την παντελή έλλειψη αλληλεγγύης μεταξύ των λαών της ΕΕ. Η “αλληλεγγύη” η οποία δηλώνεται από τις κυβερνήσεις είναι πλασματική. Οι κυβερνήσεις, παγιδευμένες στα μικροκομματικά τους συμφέροντα, επιδιώκουν αποκλειστικά την προάσπιση των εθνικών συμφερόντων τους. Σε όλες τις περιπτώσεις τα συμφέροντα αυτά είναι σε πλήρη συμφωνία με τα συμφέροντα μιας παγκοσμιοποιημένης μειοψηφίας (διεθνές κεφάλαιο). Η ΕΕ ενώ από τη μία προωθεί μία ιδανική εικόνα διεθνισμού (ισότητα, αλληλεγγύη μεταξύ των λαών, σεβασμός στα ανθρώπινα δικαιώματα κλπ) από την άλλη ουσιαστικά ενισχύει ιμπεριαλιστικές τάσεις που σε πολλές περιπτώσεις είναι σε πλήρη συμφωνία με τα συμφέροντα των ΗΠΑ.

Οι πληθυσμοί της ΕΕ τεχνικά μόνο συνδέονται μεταξύ τους. Παρασυρμένοι από τα ΜΜΕ και τα πολιτικά παιχνίδια των κυβερνήσεων τους, στις περισσότερες περιπτώσεις αντιμετωπίζουν ο ένας τον άλλο σαν ποδοσφαιρικές ομάδες. Συναντιούνται μόνο σε τουριστικά θέρετρα και τα κλασικά στερεότυπα αντί να αμβλύνονται, αυξάνονται.

Τα ΜΜΕ και οι κυβερνητικές επιλογές έχουν μεγάλο μερίδιο ευθύνης στη διατήρηση αυτών των στερεοτύπων. Από τη μία τα ΜΜΕ των χωρών της βόρειας Ευρώπης παρουσιάζουν την Ελλάδα σαν τριτοκοσμική χώρα (σε βαθμό που υποστηρίζεται πως δεν αξίζει ούτε καν να βοηθήσουν στην επίλυση της κρίσης) και οι κυβερνήσεις των χωρών αυτών επικεντρώνονται σε μικροπολιτικά παιχνίδια για να εξασφαλίσουν ψήφους (Μέρκελ). Από την άλλη τα ΜΜΕ της Ελλάδας προβάλουν το εφιαλτικό στερεότυπο των Γερμανών ναζί και οι πολιτικοί το ενισχύουν σε κάθε ευκαιρία με δηλώσεις περί πολεμικών αποζημιώσεων.

Ευθαρσώς οι λαοί των πιο αδύναμων οικονομιών της ΕΕ παρουσιάζονται από οικονομικούς κύκλους ως γουρούνια (PIGS) και η ΕΕ αντί να συμπεριφέρεται ως πολυπολιτισμική κοινότητα που προωθεί την αλληλεγγύη, συμπεριφέρεται σαν φάρμα ζώων όπου κάποια ζώα είναι περισσότερο ίσα από άλλα.

Diana Johnstone
www.counterpunch.org, March, 2010
Απόδοση: Πράπας Δημήτρης Μάιος 2010