Του Γ. ΔΕΛΑΣΤΙΚ*
Σαν πολιτική ατομική βόμβα έσκασε στη Γαλλία η κυκλοφορία του νέου βιβλίου του γνωστού Γάλλου αναλυτή Φρανσουά Εζμπούρ (Francois Heisbourg), πασίγνωστου και στο αγγλικό και στο αμερικανικό κοινό υψηλής στάθμης. Ο τίτλος του βιβλίου τα έλεγε όλα: «Το τέλος του ευρωπαϊκού ονείρου»**. Ακόμη πιο σοκαριστικό το συμπέρασμα του Εζμπούρ: «Το ευρώ ως ενιαίο νόμισμα μιας Ευρώπης χωρίς ομοσπονδιακή κυβέρνηση φέρνει αστάθεια, ανισορροπία και στασιμότητα. Για να σώσουμε την Ευρωπαϊκή Ένωση, αξίζει τον κόπο να αποχωρήσουμε από το ευρώ»!
Γνωρίζοντας ότι ο εν λόγω αναλυτής εκφράζει τις θέσεις της γαλλικής
οικονομικής και πολιτικής ελίτ, η υποστήριξη τέτοιων θέσεων εκ μέρους
του συνιστά πολιτικό σεισμό. Η συντηρητική γερμανική εφημερίδα
«Φράνκφουρτερ Αλγκεμάινε», το αγαπημένο ημερήσιο έντυπο της γερμανικής
επιχειρηματικής και πολιτικής ελίτ, σημαίνει αμέσως συναγερμό. «Συντεταγμένη έξοδος»
ήταν ο τίτλος σοβαρού άρθρου της την περασμένη εβδομάδα. «Αυξάνεται ο
ευρω-σκεπτικισμός στην ελίτ της Γαλλίας» προειδοποιούσε τους αναγνώστες
της και τους εξηγεί γιατί πρέπει να ανησυχήσουν σοβαρότατα: «Οι γαλλικές ελίτ, πολιτικές, οικονομικές ή διανοουμένων, παρέμειναν εκπληκτικά ενωμένες στην υποστήριξή τους προς το ευρώ.
Η ήττα στο δημοψήφισμα του τέλους Μαΐου του 2005, καθώς η πλειοψηφία
των Γάλλων τάχθηκε εναντίον της εμβάθυνσης της Ευρώπης, συσπείρωσε ακόμη
στενότερα τους διαμορφωτές της κοινής γνώμης. Η γαλλική ελίτ στάθηκε
ακόμη πιο αποφασισμένη εναντίον της γνώμης του λαού» υπογραμμίζει η
«Φράνκφουρτερ Αλγκεμάινε».
Συνεχίζει την ανάλυσή της, μπαίνοντας στα
κρισιμότερα θέματα που αποκαλύπτει το βιβλίο του Φρανσουά Εζμπούρ:
«Στα περασμένα οκτώ χρόνια όμως αποδυναμώθηκε αυτή η συναίνεση. Η χρηματοπιστωτική και η οικονομική κρίση κλόνισαν εκ θεμελίων την ευρωπαϊκή πεποίθηση. Ο Εζμπούρ εξέφρασε δυνατά αυτά που πολλοί Γάλλοι ηγέτες σκέπτονται χαμηλόφωνα. Η νομισματική ένωση δεν είναι δυνατόν ούτε οικονομικά ούτε πολιτικά να επιβιώσει, γράφει. Το ευρώ, το οποίο έπρεπε να διασφαλίσει τη μακροπρόθεσμη ευημερία και ανάπτυξη στην Ευρώπη, δεν εκπλήρωσε τον στόχο του. Ακόμη χειρότερα, το κοινό νόμισμα έγινε βάρος για την Ευρώπη, την οποία απειλεί να καταξεσκίσει, πιστεύει ο Εζμπούρ», γράφει η γερμανική εφημερίδα, πριν περάσει στην παρουσίαση της άκρως επώδυνης για τα γερμανικά συμφέροντα λύσης που προτείνει ο αναλυτής που ανέκαθεν εξέφραζε και συνεχίζει να εκφράζει τις απόψεις της γαλλικής ελίτ - και μάλιστα ουδέποτε τις απόψεις εκείνων των ηγετικών κύκλων που σκέπτονται και δρουν κατά καιρούς «γαλλοκεντρικά», από εθνική αστική σκοπιά.
«Για να σώσουμε την Ευρώπη και το ευρωπαϊκό ενοποιητικό έργο που έχει γίνει μετά από δύο παγκοσμίους πολέμους, ο Εζμπούρ δεν βλέπει κανέναν άλλον δρόμο από μια συντεταγμένη διάλυση του ευρώ» υπογραμμίζει η «Φράνκφουρτερ Αλγκεμάινε» και συνεχίζει: «Μια σωτηρία της Ευρωζώνης μέσω της αυστηρής συμμόρφωσης προς τους διευρυμένους κανόνες του Μάαστριχτ αποκλείεται, όπως πιστεύει ο Εζμπούρ...
Μια συνέχιση των προγραμμάτων λιτότητας και δομικών μεταρρυθμίσεων στις χώρες που βρίσκονται σε κρίση με ελάχιστη ανάπτυξη, θα τινάξει στον αέρα την Ευρωζώνη το αργότερο σε δέκα χρόνια, κατά τον Εζμπούρ. Γι' αυτό απομένει ως μοναδική ανεκτή λύση μια γερμανογαλλική δράση συντονισμένη με την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα για αποχώρηση από το ευρώ και επιστροφή στα εθνικά νομίσματα»!
Ο Ελληνας αναγνώστης πραγματικά έχει μια αντικειμενική δυσκολία να αντιληφθεί το τεράστιο πολιτικό βάρος που έχει το γεγονός ότι μια συντηρητική γερμανική εφημερίδα εμφανίζει σε άρθρο της τη γαλλική ελίτ να προτείνει μέσω εκπροσώπου της τη διάλυση του ευρώ. Θεωρητικά μιλώντας, ακόμη και αν από τις 17 χώρες της Ευρωζώνης έφευγαν οι 15 και απέμεναν μόνο η Γερμανία και η Γαλλία, το ευρώ μπορούσε άνετα να διασωθεί και να είναι νόμισμα υψηλού κύρους.
Χωρίς τη Γαλλία όμως ευρώ δεν υπάρχει ούτε κατά διάνοια. Από τη στιγμή που ως και οι Γερμανοί αντιλήφθηκαν ότι η γαλλική ελίτ προβληματίζεται πλέον πολύ σοβαρά αν πρέπει να μείνει στο ευρώ ή να αποχωρήσει από αυτό και να επιστρέψει στο φράγκο, τα πράγματα είναι πολύ σοβαρά.
Ο εκνευρισμός των Γερμανών με την απροθυμία της Γαλλίας να υποταγεί οριστικά και αμετάκλητα στις απαιτήσεις του Βερολίνου, σταδιακά παραχωρεί τη θέση του σε μια ανησυχία, σε μια αναστάτωση των Γερμανών για την τύχη του ευρώ. Ασχέτως του αν δεν το λένε ανοιχτά, οι Γερμανοί θεωρούν ότι η Γαλλία παρασιτεί σε βάρος της χώρας τους. Και φυσικά τους ενοχλεί βαθύτατα το γεγονός ότι μια χώρα που κατά την άποψή τους έχει τύχει τόσο προνομιακής οικονομικής στήριξης τολμάει τώρα με τόσο «αχάριστο» τρόπο να σκέπτεται αν πρέπει να απομακρυνθεί από το Βερολίνο και την ηγεμονική επιρροή του.
(**) Το τέλος του ευρωπαϊκού ονείρου
Η Ευρωπαϊκή Ενωση πρόδωσε την διπλή υπόσχεση της κοινωνικής αλληλεγγύης και της χειραφέτησης από την Αμερική
Εξι χρόνια αργότερα, πολύ λίγα πράγματα έχουν μείνει απ' όλα αυτά. Η γεωγραφική διεύρυνση της Ενωσης αποδείχθηκε δηλητηριασμένο φρούτο, με αντίτιμο την πολιτική της αποτελμάτωση. Σύμφωνα με τις τελευταίες δημοσκοπήσεις, μόλις το 34% των Ευρωπαίων σκέφτεται να ψηφίσει στις επικείμενες ευρωεκλογές. Μια εκλογική «απεργία», η οποία μεταφράζεται λιγότερο ως αδιαφορία και περισσότερο ως απογοήτευση από το σύνολο των πολιτικών ελίτ.
Είναι αλήθεια ότι οι ηγέτες της Ενωσης φρόντισαν να διαψεύσουν ταχύτατα τις πληθωρικές ελπίδες που είχαν επενδυθεί πάνω της. Τρομαγμένη από το ίδιο της το τόλμημα, να εναντιωθεί στην Αμερική σε ένα ζήτημα ζωής ή θανάτου, όπως ο πόλεμος στο Ιράκ, η Γαλλία δεν άργησε να ανακρούσει πρύμναν, με τον Νικολά Σαρκοζί να δρομολογεί την επανένταξη στο στρατιωτικό σκέλος του ΝΑΤΟ. Ανύπαρκτη στη χειρότερη οικονομική κρίση από το 1929, σαν ομπρέλα που τη δίνουν στον κόσμο όταν έχει καλό καιρό και του την παίρνουν πίσω όταν αρχίζει η καταιγίδα, η Ενωση αποκάλυψε τις χρόνιες παθογένειές της: Μηδαμινός προϋπολογισμός και μια νοοτροπία πολιτικά μικρόνοων λογιστών, οι οποίοι, τη στιγμή της μεγάλης θύελλας, αγωνιούν μπας και υπερβεί το έλλειμμα το 3% του ΑΕΠ, τη στιγμή που η Αμερική του Ομπάμα δεν διστάζει να ανεβάσει το δικό της έλλειμμα στο 12%! Η κακοδαιμονία της Ευρώπης δεν είναι, όμως, περιστασιακή.
Αδιέξοδος Τρίτος ΔρόμοςΤην εποχή του Ψυχρού Πολέμου, το ευρωπαϊκό όνειρο των κυρίαρχων κύκλων άσκησε γοητεία και σε ένα ορισμένο τμήμα της Αριστεράς. Οι «ευρωκομμουνιστές», όπως ονομάστηκε το ρεύμα των Κ.Κ. Ιταλίας, Γαλλίας και Ισπανίας, έβλεπαν στην Ευρώπη την ελπίδα ενός Τρίτου Δρόμου, ανάμεσα στις ΗΠΑ και την ΕΣΣΔ, το ΝΑΤΟ και το Σύμφωνο της Βαρσοβίας, την αχαλίνωτη αγορά και τον άκαμπτο συγκεντρωτισμό της κρατικής γραφειοκρατίας.
Ωστόσο, το τέλος του Ψυχρού Πολέμου με τη διάλυση του ανατολικού μπλοκ δεν δικαίωσε αυτές τις προσδοκίες. Αντίθετα, οδήγησε σε μια Ευρώπη πιο αμερικανική (όπως έδειξαν ο πρώτος πόλεμος στο Ιράκ και οι πόλεμοι στην πρώην Γιουγκοσλαβία) και πιο νεοφιλελεύθερη, με ορόσημα τη συνθήκη του Μάαστριχτ και το Σύμφωνο Σταθερότητας. Είναι χαρακτηριστικό ότι, σύμφωνα με την επίσημη έκθεση της Κομισιόν «Η Απασχόληση στην Ευρώπη - 2007», το μερίδιο των μισθών στην προστιθέμενη αξία ακρωτηριάστηκε, ανάμεσα στο 1975 και το 2006, από το 70% στο 58% (φυσικά, το μερίδιο του κεφαλαίου σημείωσε αντίστοιχη αύξηση κατά 12%). Μάλιστα, στα 100 μεγαλύτερα επιχειρηματικά γκρουπ της Ευρώπης, η μείωση του μεριδίου των μισθωτών είναι ακόμη περισσότερο δραματική, φτάνοντας το 46%.
«Ηταν υποχρεωτικό να εξελιχθούν έτσι τα πράγματα;», διερωτήθηκε ρητορικά ο Βρετανός ιστορικός Πέρι Αντερσον από τις στήλες του περιοδικού LondoReview of Books, τον Σεπτέμβριο του 2007, για να απαντήσει: «Το παράδοξο είναι ότι, όταν η Ευρώπη ήταν λιγότερο ενωμένη, ήταν από πολλές απόψεις και περισσότερο ανεξάρτητη. Οι ηγέτες της πρώιμης ενοποίησης… ήταν άνθρωποι που είχαν ζήσει τις τραγωδίες του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, χωρίς να συντριβούν. Αυτό ίσχυε όχι μόνο για μια προσωπικότητα σαν τον Ντε Γκωλ, αλλά και για τον Αντενάουερ και τον Μολέ, τον Ιντεν και τον Χιθ. Ολοι τους ήταν ικανοί να αγνοήσουν ή να αντιταχθούν στην Αμερική, αν αυτό απαιτούσαν οι φιλοδοξίες τους…
Ακόμη και στη δεκαετία του 1970, κάτι από αυτό το πνεύμα είχε μείνει στον Ζισκάρ και τον Σμιτ, όπως διαπίστωσε και ο Κάρτερ. Αλλά με την νεοφιλελεύθερη στροφή του 1980 και την άφιξη μιας νέας, μεταπολεμικής γενιάς στην εξουσία, τη δεκαετία του '90, αυτή η παράδοση ξέφτισε. Τα νέα οικονομικά δόγματα (του νεοφιλελευθερισμού) υπονόμευσαν την πίστη στο ρόλο του κράτους ως ενεργού πολιτικού παράγοντα και οι νέοι ηγέτες δεν είχαν παρά να αποδεχθούν την Pax Americana. Τα παραδοσιακά ανακλαστικά της ανεξαρτησίας ναρκώθηκαν».
Η κατάσταση που περιγράφει ο Αντερσον επιδεινώθηκε απότομα με τη διεύρυνση της Ενωσης προς τις πρώην κομμουνιστικές χώρες της Ανατολικής Ευρώπης. Ρωσοφοβικές και γερμανοφοβικές, με τον υπερβάλλοντα ζήλο του νεοφώτιστου στην οικονομία της αγοράς, ενίσχυσαν τους Δίδυμους Πύργους του νεοφιλελευθερισμού και του ατλαντισμού, δίνοντας τη χαριστική βολή στο ημιθανές «ευρωπαϊκό όνειρο».
Το όραμα του ΧάγεκΑπέναντι σ' αυτή την πορεία εκφυλισμού, οι λαοί της Ευρώπης αντέδρασαν όποτε τους δόθηκε η ευκαιρία. Τον Ιούνιο του 1992, οι Δανοί ψήφισαν «όχι» στη Συνθήκη του Μάαστριχτ. Τον Ιούνιο του 2001 καταψήφισαν τη συνθήκη της Νίκαιας οι Ιρλανδοί. Το 2005 ήρθε το διπλό «όχι» Γάλλων και Ολλανδών στο ευρωσύνταγμα. Και το 2008, άλλο ένα ιρλανδικό «όχι», αυτή τη φορά εναντίον της συνθήκης της Λισσαβώνας.
Σε όλες τις περιπτώσεις, η κυρίαρχη αντίδραση στους κόλπους των ευρωπαϊκών ελίτ ήταν ότι δεν χρειάζονταν αλλαγή οι πολιτικές τους, αλλά οι… λαοί που τις απέρριπταν! Οι λαοί και ιδίως τα φτωχότερα, λαϊκά στρώματα ψήφιζαν «όχι» γιατί «δεν είχαν διαβάσει» τα σοφά ντοκουμέντα τους και «δεν καταλάβαιναν» ότι απεικόνιζαν τον καλύτερο των δυνατών κόσμων. Επομένως, έπρεπε να διαφωτιστούν, να αναδιαπαιδαγωγηθούν και να ξαναψηφίσουν… μέχρις ότου ψηφίσουν «σωστά»!
Πριν ακόμα ξεσπάσει ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος, ο προφήτης του νεοφιλελευθερισμού, Φρίντριχ Χάγεκ είχε διατυπώσει το δικό του όραμα για την Ευρώπη: Μια διακρατική, συνταγματική δομή υπεράνω των συνιστώντων εθνών, έτσι ώστε να προληφθούν οι ανεπιθύμητες παρενέργειες της λαϊκής κυριαρχίας. Στα έθνη-κράτη, εξηγούσε ο Χάγεκ, οι εκλογείς είναι διαρκώς ευεπίφοροι στις Σειρήνες του «λαϊκισμού», των κοινωνικών πολιτικών αναδιανομής εισοδήματος και της εξασθένησης των ιδιοκτητών στο όνομα της δημοκρατίας. Αλλά από τη στιγμή που δημιουργείται ένα διακρατικό συνονθύλευμα ανομοιογενών πληθυσμών, η λαϊκή κυριαρχία διαλύεται και η χαοτική κυριαρχία της ελεύθερης αγοράς επιβάλλεται απρόσκοπτα. Η μεταπολεμική εξέλιξη της Ευρώπης έδειξε ότι ο κυνικός Χάγεκ αποδείχθηκε πολύ διορατικότερος από τους ρομαντικούς ψαλμωδούς του ευρωπαϊκού ονείρου.
Προάσπιση εργασίας και μισθώνΗ διεθνής οικονομική κρίση, με το άλμα της ανεργίας και τους φόβους για κοινωνική αναταραχή στην Γηραιά Ηπειρο, επανέφερε στην ημερήσια διάταξη ένα ζήτημα που ήταν, μέχρι πρόσφατα, ταμπού: την προοπτική του ευρωπαϊκού προστατευτισμού για την προάσπιση των θέσεων εργασίας και των μισθών.
Ηδη, προτού εκδηλωθεί η κρίση, επί προεδρίας Ζακ Σιράκ στη Γαλλία, το ζήτημα είχε προκαλέσει εσωτερική αναστάτωση στο στρατόπεδο των γκωλικών, όπως ανακάλυψε πρόσφατα ο κοινωνιολόγος Εμανουέλ Τοντ. Μάλιστα, ο τότε πρωθυπουργός Ντομινίκ ντε Βιλπέν εμφανιζόταν ανοιχτός σε μια παρόμοια στρατηγική ρήξης, η οποία θα σήμαινε το τέλος της «παγκοσμιοποίησης» με τη σημερινή μορφή της.
Σύμφωνα με αυτή τη σχολή σκέψης, από τη στιγμή που κάθε χώρα προσανατολίζεται κατά προτεραιότητα στην παγκόσμια αγορά -και όχι στη δική της ή την ευρωπαϊκή- τα έξοδα για τους μισθούς και για την περιβαλλοντική προστασία είναι απλώς «βαρίδια» στην ανταγωνιστικότητα. Τροφοδοτείται έτσι η φυγή κεφαλαίων στις χώρες με τον κατώτατο παρονομαστή, το παγκόσμιο κοινωνικό και περιβαλλοντικό ντάμπινγκ.
Αντιθέτως, ο αναπροσανατολισμός στην ευρωπαϊκή αγορά θα κάνει δυνατή την άσκηση κοινωνικής πολιτικής σε ηπειρωτική κλίμακα, εφ' όσον, βεβαίως, συνοδεύεται με ρήτρα προτίμησης των ευρωπαϊκών προϊόντων και φραγμούς στην κυκλοφορία κεφαλαίων, ιδίως στις βραχυπρόθεσμες, καθαρά κερδοσκοπικές κινήσεις τους. Το μέγεθος της ευρωπαϊκής αγοράς, η ύπαρξη του ευρώ και το βιομηχανικό βάθος της Ευρώπης καθιστούν ρεαλιστική αυτή τη στρατηγική, με όλα τα ρίσκα που δεν παύει να ενέχει.
Από την πλευρά του, ο Γάλλος οικονομολόγος Ζακ Σαπίρ αμφιβάλλει αν η Ευρωζώνη επιβιώσει της κρίσης. Ο Σαπίρ θεωρεί ρεαλιστικότερη τη συγκρότηση ενός ευρωπαϊκού πυρήνα «Ρήνου - Μεσογείου» (Γαλλία, Γερμανία, Ισπανία, Ιταλία, Ελλάδα), σε στενή βιομηχανική, νομισματική και, φυσικά, ενεργειακή συμμαχία με τη Ρωσία.
Κατά τον Γάλλο οικονομολόγο, ο κόσμος μοιάζει με ένα μεγάλο, φορτηγό πλοίο σε ταραγμένη θάλασσα: Είναι πολύ επικίνδυνο να μπουν όλα τα εμπορεύματα σε έναν ενιαίο, αποθηκευτικό χώρο, γιατί έτσι οι ταλαντώσεις θα γίνουν πιο επικίνδυνες και κάθε ατύχημα σε κάποιο σημείο μπορεί να φέρει την καταστροφή σε όλο το σκάφος. Προτιμότερο είναι, λοιπόν, να σπάσει αυτός ο χώρος σε επί μέρους διαμερίσματα, καθένα από τα οποία θα έχει την αυτονομία του: Βόρεια Αμερική με το δολάριο, Ευρώπη - Ρωσία με το ευρώ, Ανατολική Ασία με το κινεζικό ρενμίμπι και πάει λέγοντας.
Ιnfo- Perry Anderson, «Depicting Europe», LondoRevew of Books v.29, n.18, 20/9/2008.
- Jaques Sapir, «Le nouveau XXI siecle: Du siecle «americain» au retour des nations», Seuil, 2008.
- JohMaynard Keynes, «National Self- Sufficiency», The Yale Review, v. 22, n.4, June 1933.
- Ξενοφών Γιαταγάνας & Δημήτρης Καλουδιώτης, «Ηπια Ηγεμονία: Η Ευρώπη μετά την κρίση», Κριτική, 2009.
«Στα περασμένα οκτώ χρόνια όμως αποδυναμώθηκε αυτή η συναίνεση. Η χρηματοπιστωτική και η οικονομική κρίση κλόνισαν εκ θεμελίων την ευρωπαϊκή πεποίθηση. Ο Εζμπούρ εξέφρασε δυνατά αυτά που πολλοί Γάλλοι ηγέτες σκέπτονται χαμηλόφωνα. Η νομισματική ένωση δεν είναι δυνατόν ούτε οικονομικά ούτε πολιτικά να επιβιώσει, γράφει. Το ευρώ, το οποίο έπρεπε να διασφαλίσει τη μακροπρόθεσμη ευημερία και ανάπτυξη στην Ευρώπη, δεν εκπλήρωσε τον στόχο του. Ακόμη χειρότερα, το κοινό νόμισμα έγινε βάρος για την Ευρώπη, την οποία απειλεί να καταξεσκίσει, πιστεύει ο Εζμπούρ», γράφει η γερμανική εφημερίδα, πριν περάσει στην παρουσίαση της άκρως επώδυνης για τα γερμανικά συμφέροντα λύσης που προτείνει ο αναλυτής που ανέκαθεν εξέφραζε και συνεχίζει να εκφράζει τις απόψεις της γαλλικής ελίτ - και μάλιστα ουδέποτε τις απόψεις εκείνων των ηγετικών κύκλων που σκέπτονται και δρουν κατά καιρούς «γαλλοκεντρικά», από εθνική αστική σκοπιά.
«Για να σώσουμε την Ευρώπη και το ευρωπαϊκό ενοποιητικό έργο που έχει γίνει μετά από δύο παγκοσμίους πολέμους, ο Εζμπούρ δεν βλέπει κανέναν άλλον δρόμο από μια συντεταγμένη διάλυση του ευρώ» υπογραμμίζει η «Φράνκφουρτερ Αλγκεμάινε» και συνεχίζει: «Μια σωτηρία της Ευρωζώνης μέσω της αυστηρής συμμόρφωσης προς τους διευρυμένους κανόνες του Μάαστριχτ αποκλείεται, όπως πιστεύει ο Εζμπούρ...
Μια συνέχιση των προγραμμάτων λιτότητας και δομικών μεταρρυθμίσεων στις χώρες που βρίσκονται σε κρίση με ελάχιστη ανάπτυξη, θα τινάξει στον αέρα την Ευρωζώνη το αργότερο σε δέκα χρόνια, κατά τον Εζμπούρ. Γι' αυτό απομένει ως μοναδική ανεκτή λύση μια γερμανογαλλική δράση συντονισμένη με την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα για αποχώρηση από το ευρώ και επιστροφή στα εθνικά νομίσματα»!
Ο Ελληνας αναγνώστης πραγματικά έχει μια αντικειμενική δυσκολία να αντιληφθεί το τεράστιο πολιτικό βάρος που έχει το γεγονός ότι μια συντηρητική γερμανική εφημερίδα εμφανίζει σε άρθρο της τη γαλλική ελίτ να προτείνει μέσω εκπροσώπου της τη διάλυση του ευρώ. Θεωρητικά μιλώντας, ακόμη και αν από τις 17 χώρες της Ευρωζώνης έφευγαν οι 15 και απέμεναν μόνο η Γερμανία και η Γαλλία, το ευρώ μπορούσε άνετα να διασωθεί και να είναι νόμισμα υψηλού κύρους.
Χωρίς τη Γαλλία όμως ευρώ δεν υπάρχει ούτε κατά διάνοια. Από τη στιγμή που ως και οι Γερμανοί αντιλήφθηκαν ότι η γαλλική ελίτ προβληματίζεται πλέον πολύ σοβαρά αν πρέπει να μείνει στο ευρώ ή να αποχωρήσει από αυτό και να επιστρέψει στο φράγκο, τα πράγματα είναι πολύ σοβαρά.
Ο εκνευρισμός των Γερμανών με την απροθυμία της Γαλλίας να υποταγεί οριστικά και αμετάκλητα στις απαιτήσεις του Βερολίνου, σταδιακά παραχωρεί τη θέση του σε μια ανησυχία, σε μια αναστάτωση των Γερμανών για την τύχη του ευρώ. Ασχέτως του αν δεν το λένε ανοιχτά, οι Γερμανοί θεωρούν ότι η Γαλλία παρασιτεί σε βάρος της χώρας τους. Και φυσικά τους ενοχλεί βαθύτατα το γεγονός ότι μια χώρα που κατά την άποψή τους έχει τύχει τόσο προνομιακής οικονομικής στήριξης τολμάει τώρα με τόσο «αχάριστο» τρόπο να σκέπτεται αν πρέπει να απομακρυνθεί από το Βερολίνο και την ηγεμονική επιρροή του.
(*) Δημοσιεύθηκε στο "ΕΘΝΟΣ" την Τρίτη 3 Δεκεμβρίου 2013
(**) Το τέλος του ευρωπαϊκού ονείρου
Η Ευρωπαϊκή Ενωση πρόδωσε την διπλή υπόσχεση της κοινωνικής αλληλεγγύης και της χειραφέτησης από την Αμερική
Του Πετρου Παπακωνσταντινου
Οσο η Αμερική του Μπους βυθιζόταν στην κινούμενη άμμο του Αμπού
Γραΐμπ και του Γκουαντάναμο, η Ευρώπη έλαμπε. Το πανευρωπαϊκό τσουνάμι
διαδηλώσεων, στις 15 Φεβρουαρίου 2003, εναντίον του πολέμου στο Ιράκ
χαιρετίστηκε από τον Γερμανό φιλόσοφο Γιούργκεν Χάμπερμας ως «ληξιαρχική
πράξη γέννησης του ευρωπαϊκού έθνους». Ο Μαρκ Λέοναρντ, γκουρού των
Βρετανών Εργατικών για θέματα εξωτερικής πολιτικής, εξέδιξε βιβλίο με
τίτλο «Γιατί η Ευρώπη θα ηγεμονεύσει στον 21ο αιώνα» και ο Αμερικανός
Τζέρεμι Ρίφκιν εκθείαζε «Το Ευρωπαϊκό Ονειρο» στο δικό του, ομώνυμο
πόνημα.Εξι χρόνια αργότερα, πολύ λίγα πράγματα έχουν μείνει απ' όλα αυτά. Η γεωγραφική διεύρυνση της Ενωσης αποδείχθηκε δηλητηριασμένο φρούτο, με αντίτιμο την πολιτική της αποτελμάτωση. Σύμφωνα με τις τελευταίες δημοσκοπήσεις, μόλις το 34% των Ευρωπαίων σκέφτεται να ψηφίσει στις επικείμενες ευρωεκλογές. Μια εκλογική «απεργία», η οποία μεταφράζεται λιγότερο ως αδιαφορία και περισσότερο ως απογοήτευση από το σύνολο των πολιτικών ελίτ.
Είναι αλήθεια ότι οι ηγέτες της Ενωσης φρόντισαν να διαψεύσουν ταχύτατα τις πληθωρικές ελπίδες που είχαν επενδυθεί πάνω της. Τρομαγμένη από το ίδιο της το τόλμημα, να εναντιωθεί στην Αμερική σε ένα ζήτημα ζωής ή θανάτου, όπως ο πόλεμος στο Ιράκ, η Γαλλία δεν άργησε να ανακρούσει πρύμναν, με τον Νικολά Σαρκοζί να δρομολογεί την επανένταξη στο στρατιωτικό σκέλος του ΝΑΤΟ. Ανύπαρκτη στη χειρότερη οικονομική κρίση από το 1929, σαν ομπρέλα που τη δίνουν στον κόσμο όταν έχει καλό καιρό και του την παίρνουν πίσω όταν αρχίζει η καταιγίδα, η Ενωση αποκάλυψε τις χρόνιες παθογένειές της: Μηδαμινός προϋπολογισμός και μια νοοτροπία πολιτικά μικρόνοων λογιστών, οι οποίοι, τη στιγμή της μεγάλης θύελλας, αγωνιούν μπας και υπερβεί το έλλειμμα το 3% του ΑΕΠ, τη στιγμή που η Αμερική του Ομπάμα δεν διστάζει να ανεβάσει το δικό της έλλειμμα στο 12%! Η κακοδαιμονία της Ευρώπης δεν είναι, όμως, περιστασιακή.
Αδιέξοδος Τρίτος ΔρόμοςΤην εποχή του Ψυχρού Πολέμου, το ευρωπαϊκό όνειρο των κυρίαρχων κύκλων άσκησε γοητεία και σε ένα ορισμένο τμήμα της Αριστεράς. Οι «ευρωκομμουνιστές», όπως ονομάστηκε το ρεύμα των Κ.Κ. Ιταλίας, Γαλλίας και Ισπανίας, έβλεπαν στην Ευρώπη την ελπίδα ενός Τρίτου Δρόμου, ανάμεσα στις ΗΠΑ και την ΕΣΣΔ, το ΝΑΤΟ και το Σύμφωνο της Βαρσοβίας, την αχαλίνωτη αγορά και τον άκαμπτο συγκεντρωτισμό της κρατικής γραφειοκρατίας.
Ωστόσο, το τέλος του Ψυχρού Πολέμου με τη διάλυση του ανατολικού μπλοκ δεν δικαίωσε αυτές τις προσδοκίες. Αντίθετα, οδήγησε σε μια Ευρώπη πιο αμερικανική (όπως έδειξαν ο πρώτος πόλεμος στο Ιράκ και οι πόλεμοι στην πρώην Γιουγκοσλαβία) και πιο νεοφιλελεύθερη, με ορόσημα τη συνθήκη του Μάαστριχτ και το Σύμφωνο Σταθερότητας. Είναι χαρακτηριστικό ότι, σύμφωνα με την επίσημη έκθεση της Κομισιόν «Η Απασχόληση στην Ευρώπη - 2007», το μερίδιο των μισθών στην προστιθέμενη αξία ακρωτηριάστηκε, ανάμεσα στο 1975 και το 2006, από το 70% στο 58% (φυσικά, το μερίδιο του κεφαλαίου σημείωσε αντίστοιχη αύξηση κατά 12%). Μάλιστα, στα 100 μεγαλύτερα επιχειρηματικά γκρουπ της Ευρώπης, η μείωση του μεριδίου των μισθωτών είναι ακόμη περισσότερο δραματική, φτάνοντας το 46%.
«Ηταν υποχρεωτικό να εξελιχθούν έτσι τα πράγματα;», διερωτήθηκε ρητορικά ο Βρετανός ιστορικός Πέρι Αντερσον από τις στήλες του περιοδικού LondoReview of Books, τον Σεπτέμβριο του 2007, για να απαντήσει: «Το παράδοξο είναι ότι, όταν η Ευρώπη ήταν λιγότερο ενωμένη, ήταν από πολλές απόψεις και περισσότερο ανεξάρτητη. Οι ηγέτες της πρώιμης ενοποίησης… ήταν άνθρωποι που είχαν ζήσει τις τραγωδίες του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, χωρίς να συντριβούν. Αυτό ίσχυε όχι μόνο για μια προσωπικότητα σαν τον Ντε Γκωλ, αλλά και για τον Αντενάουερ και τον Μολέ, τον Ιντεν και τον Χιθ. Ολοι τους ήταν ικανοί να αγνοήσουν ή να αντιταχθούν στην Αμερική, αν αυτό απαιτούσαν οι φιλοδοξίες τους…
Ακόμη και στη δεκαετία του 1970, κάτι από αυτό το πνεύμα είχε μείνει στον Ζισκάρ και τον Σμιτ, όπως διαπίστωσε και ο Κάρτερ. Αλλά με την νεοφιλελεύθερη στροφή του 1980 και την άφιξη μιας νέας, μεταπολεμικής γενιάς στην εξουσία, τη δεκαετία του '90, αυτή η παράδοση ξέφτισε. Τα νέα οικονομικά δόγματα (του νεοφιλελευθερισμού) υπονόμευσαν την πίστη στο ρόλο του κράτους ως ενεργού πολιτικού παράγοντα και οι νέοι ηγέτες δεν είχαν παρά να αποδεχθούν την Pax Americana. Τα παραδοσιακά ανακλαστικά της ανεξαρτησίας ναρκώθηκαν».
Η κατάσταση που περιγράφει ο Αντερσον επιδεινώθηκε απότομα με τη διεύρυνση της Ενωσης προς τις πρώην κομμουνιστικές χώρες της Ανατολικής Ευρώπης. Ρωσοφοβικές και γερμανοφοβικές, με τον υπερβάλλοντα ζήλο του νεοφώτιστου στην οικονομία της αγοράς, ενίσχυσαν τους Δίδυμους Πύργους του νεοφιλελευθερισμού και του ατλαντισμού, δίνοντας τη χαριστική βολή στο ημιθανές «ευρωπαϊκό όνειρο».
Το όραμα του ΧάγεκΑπέναντι σ' αυτή την πορεία εκφυλισμού, οι λαοί της Ευρώπης αντέδρασαν όποτε τους δόθηκε η ευκαιρία. Τον Ιούνιο του 1992, οι Δανοί ψήφισαν «όχι» στη Συνθήκη του Μάαστριχτ. Τον Ιούνιο του 2001 καταψήφισαν τη συνθήκη της Νίκαιας οι Ιρλανδοί. Το 2005 ήρθε το διπλό «όχι» Γάλλων και Ολλανδών στο ευρωσύνταγμα. Και το 2008, άλλο ένα ιρλανδικό «όχι», αυτή τη φορά εναντίον της συνθήκης της Λισσαβώνας.
Σε όλες τις περιπτώσεις, η κυρίαρχη αντίδραση στους κόλπους των ευρωπαϊκών ελίτ ήταν ότι δεν χρειάζονταν αλλαγή οι πολιτικές τους, αλλά οι… λαοί που τις απέρριπταν! Οι λαοί και ιδίως τα φτωχότερα, λαϊκά στρώματα ψήφιζαν «όχι» γιατί «δεν είχαν διαβάσει» τα σοφά ντοκουμέντα τους και «δεν καταλάβαιναν» ότι απεικόνιζαν τον καλύτερο των δυνατών κόσμων. Επομένως, έπρεπε να διαφωτιστούν, να αναδιαπαιδαγωγηθούν και να ξαναψηφίσουν… μέχρις ότου ψηφίσουν «σωστά»!
Πριν ακόμα ξεσπάσει ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος, ο προφήτης του νεοφιλελευθερισμού, Φρίντριχ Χάγεκ είχε διατυπώσει το δικό του όραμα για την Ευρώπη: Μια διακρατική, συνταγματική δομή υπεράνω των συνιστώντων εθνών, έτσι ώστε να προληφθούν οι ανεπιθύμητες παρενέργειες της λαϊκής κυριαρχίας. Στα έθνη-κράτη, εξηγούσε ο Χάγεκ, οι εκλογείς είναι διαρκώς ευεπίφοροι στις Σειρήνες του «λαϊκισμού», των κοινωνικών πολιτικών αναδιανομής εισοδήματος και της εξασθένησης των ιδιοκτητών στο όνομα της δημοκρατίας. Αλλά από τη στιγμή που δημιουργείται ένα διακρατικό συνονθύλευμα ανομοιογενών πληθυσμών, η λαϊκή κυριαρχία διαλύεται και η χαοτική κυριαρχία της ελεύθερης αγοράς επιβάλλεται απρόσκοπτα. Η μεταπολεμική εξέλιξη της Ευρώπης έδειξε ότι ο κυνικός Χάγεκ αποδείχθηκε πολύ διορατικότερος από τους ρομαντικούς ψαλμωδούς του ευρωπαϊκού ονείρου.
Προάσπιση εργασίας και μισθώνΗ διεθνής οικονομική κρίση, με το άλμα της ανεργίας και τους φόβους για κοινωνική αναταραχή στην Γηραιά Ηπειρο, επανέφερε στην ημερήσια διάταξη ένα ζήτημα που ήταν, μέχρι πρόσφατα, ταμπού: την προοπτική του ευρωπαϊκού προστατευτισμού για την προάσπιση των θέσεων εργασίας και των μισθών.
Ηδη, προτού εκδηλωθεί η κρίση, επί προεδρίας Ζακ Σιράκ στη Γαλλία, το ζήτημα είχε προκαλέσει εσωτερική αναστάτωση στο στρατόπεδο των γκωλικών, όπως ανακάλυψε πρόσφατα ο κοινωνιολόγος Εμανουέλ Τοντ. Μάλιστα, ο τότε πρωθυπουργός Ντομινίκ ντε Βιλπέν εμφανιζόταν ανοιχτός σε μια παρόμοια στρατηγική ρήξης, η οποία θα σήμαινε το τέλος της «παγκοσμιοποίησης» με τη σημερινή μορφή της.
Σύμφωνα με αυτή τη σχολή σκέψης, από τη στιγμή που κάθε χώρα προσανατολίζεται κατά προτεραιότητα στην παγκόσμια αγορά -και όχι στη δική της ή την ευρωπαϊκή- τα έξοδα για τους μισθούς και για την περιβαλλοντική προστασία είναι απλώς «βαρίδια» στην ανταγωνιστικότητα. Τροφοδοτείται έτσι η φυγή κεφαλαίων στις χώρες με τον κατώτατο παρονομαστή, το παγκόσμιο κοινωνικό και περιβαλλοντικό ντάμπινγκ.
Αντιθέτως, ο αναπροσανατολισμός στην ευρωπαϊκή αγορά θα κάνει δυνατή την άσκηση κοινωνικής πολιτικής σε ηπειρωτική κλίμακα, εφ' όσον, βεβαίως, συνοδεύεται με ρήτρα προτίμησης των ευρωπαϊκών προϊόντων και φραγμούς στην κυκλοφορία κεφαλαίων, ιδίως στις βραχυπρόθεσμες, καθαρά κερδοσκοπικές κινήσεις τους. Το μέγεθος της ευρωπαϊκής αγοράς, η ύπαρξη του ευρώ και το βιομηχανικό βάθος της Ευρώπης καθιστούν ρεαλιστική αυτή τη στρατηγική, με όλα τα ρίσκα που δεν παύει να ενέχει.
Από την πλευρά του, ο Γάλλος οικονομολόγος Ζακ Σαπίρ αμφιβάλλει αν η Ευρωζώνη επιβιώσει της κρίσης. Ο Σαπίρ θεωρεί ρεαλιστικότερη τη συγκρότηση ενός ευρωπαϊκού πυρήνα «Ρήνου - Μεσογείου» (Γαλλία, Γερμανία, Ισπανία, Ιταλία, Ελλάδα), σε στενή βιομηχανική, νομισματική και, φυσικά, ενεργειακή συμμαχία με τη Ρωσία.
Κατά τον Γάλλο οικονομολόγο, ο κόσμος μοιάζει με ένα μεγάλο, φορτηγό πλοίο σε ταραγμένη θάλασσα: Είναι πολύ επικίνδυνο να μπουν όλα τα εμπορεύματα σε έναν ενιαίο, αποθηκευτικό χώρο, γιατί έτσι οι ταλαντώσεις θα γίνουν πιο επικίνδυνες και κάθε ατύχημα σε κάποιο σημείο μπορεί να φέρει την καταστροφή σε όλο το σκάφος. Προτιμότερο είναι, λοιπόν, να σπάσει αυτός ο χώρος σε επί μέρους διαμερίσματα, καθένα από τα οποία θα έχει την αυτονομία του: Βόρεια Αμερική με το δολάριο, Ευρώπη - Ρωσία με το ευρώ, Ανατολική Ασία με το κινεζικό ρενμίμπι και πάει λέγοντας.
Ιnfo- Perry Anderson, «Depicting Europe», LondoRevew of Books v.29, n.18, 20/9/2008.
- Jaques Sapir, «Le nouveau XXI siecle: Du siecle «americain» au retour des nations», Seuil, 2008.
- JohMaynard Keynes, «National Self- Sufficiency», The Yale Review, v. 22, n.4, June 1933.
- Ξενοφών Γιαταγάνας & Δημήτρης Καλουδιώτης, «Ηπια Ηγεμονία: Η Ευρώπη μετά την κρίση», Κριτική, 2009.
